Το Καθολικό της Μονής

Ο ση­με­ρι­νός κυ­ρί­ως να­ός αν­τι­προ­σω­πεύ­ει την αρ­χαι­ό­τε­ρη σω­ζό­με­νη οι­κο­δο­μι­κή φά­ση του μο­να­στη­ριού και εί­ναι το πιο εν­δι­α­φέ­ρον α­πό τα κτί­σμα­τά του. Φαί­νε­ται πως α­νε­γέρ­θη­κε το έ­τος 1475/76, ό­πως μαρ­τυ­ρεί ε­νε­πί­γρα­φη πλίν­θος στο νό­τιο ε­ξω­τε­ρι­κό τοί­χο, με χα­ραγ­μέ­νη τη χρο­νο­λο­γί­α ϙϛϡπδ΄ (6984 α­πό κτί­σε­ως κό­σμου = 1475/76).

Ο κυ­ρί­ως να­ός εί­ναι έ­νας μι­κρός σταυ­ρο­ει­δής δι­κι­ό­νιος να­ός με κεν­τρι­κό τρούλ­λο στη στέ­γη του. Η α­να­το­λι­κή κόγ­χη του να­ού, ό­που η τρί­πλευ­ρη κόγ­χη του ι­ε­ρού με έ­να δί­λο­βο πα­ρά­θυ­ρο, έ­χει ε­πι­με­λη­μέ­νη πλιν­θο­πε­ρί­κλει­στη τοι­χο­δρο­μί­α με πλού­σια κε­ρα­μι­κή δι­α­κό­σμη­ση, ό­πως ο­δον­τω­τές ται­νί­ες και άλ­λα κο­σμή­μα­τα. Στις πλευ­ρι­κές ό­ψεις η τοι­χο­δο­μί­α εί­ναι α­πλή. Σε κά­θε πλευ­ρά υ­πάρ­χει έ­να μό­νο μο­νό­λο­βο πα­ρά­θυ­ρο, γι’ αυ­τό και ο να­ός ε­σω­τε­ρι­κά εί­ναι σχε­τι­κά σκο­τει­νός. Ο τρούλ­λος εί­ναι πο­λυ­γω­νι­κός, με μο­νό­λο­βα πα­ρά­θυ­ρα, πλίν­θι­νους κι­ο­νί­σκους και ο­δον­τω­τές ται­νί­ες.

Η ση­με­ρι­νή τοι­χο­γρά­φη­ση του να­ού, σύμ­φω­να με τη σχε­τι­κή ε­πι­γρα­φή, εί­ναι έρ­γο των ζω­γρά­φων Αν­τω­νί­ου ι­ε­ρέ­α και του α­δελ­φού του Νι­κο­λά­ου και έ­γι­νε το 1741 ε­πί μη­τρο­πο­λί­τη Στα­γών Θε­ο­φά­νη και ε­πί η­γου­μέ­νου της μο­νής Παρ­θε­νί­ου. Αν και νε­ό­τε­ρη, συ­νε­χί­ζει με ε­πι­τυ­χί­α την πα­ρά­δο­ση της κα­λής με­τα­βυ­ζαν­τι­νής ζω­γρα­φι­κής. Στον τρούλ­λο ει­κο­νί­ζε­ται ο Παν­το­κρά­το­ρας και στα σφαι­ρι­κά τρί­γω­να οι τέσ­σε­ρις ευ­αγ­γε­λι­στές, α­πό τους ο­ποί­ους ο Λου­κάς πα­ρι­στά­νε­ται να «ι­στο­ρεί» την ει­κό­να της Πα­να­γί­ας ό­πως και στον τρούλ­λο του κυ­ρί­ως να­ού της Μο­νής Βαρ­λα­άμ.

Το εν­δι­α­φέ­ρον πα­λαι­ό ξυ­λό­γλυ­πτο τέμ­πλο του κυ­ρί­ως να­ού έ­χει κλα­πεί α­πό ι­ε­ρό­συ­λους, το 1979, και έ­χει αν­τι­κα­τα­στα­θεί σή­με­ρα α­πό νε­ό­τε­ρο. Μα­ζί α­φαι­ρέ­θη­καν και ε­κλά­πη­σαν και οι πα­λι­ές ει­κό­νες του τέμ­πλου, α­ξι­ό­λο­γες για την τέ­χνη τους. Α­να­φέ­ρο­με α­π’ αυ­τές την ει­κό­να της Πα­να­γί­ας, ι­στο­ρη­μέ­νη στα 1718 «δια χει­ρός Ρί­ζου» α­πό την ε­παρ­χί­α των Α­γρά­φων, και την ει­κό­να του Χρι­στού με τη χρο­νο­λο­γί­α 1662.

Ο ευ­ρύ­χω­ρος θο­λο­σκέ­πα­στος ε­σω­νάρ­θη­κας α­πο­τε­λεί με­τα­γε­νέ­στε­ρη προ­σθή­κη στον κυ­ρί­ως να­ό. Εί­ναι κι αυ­τός κα­τά­γρα­φος α­πό τοι­χο­γρα­φί­ες. Ό­πως μας πλη­ρο­φο­ρεί η ε­πι­γρα­φή του, κτί­στη­κε το 1689 και τοι­χο­γρα­φή­θη­κε το 1692 ε­πί μη­τρο­πο­λί­τη Στα­γών Αρ­σε­νί­ου και ε­πί η­γου­μέ­νου της μο­νής Ι­ω­νά.

Στα 1684, δί­πλα στο ι­ε­ρό, προ­στέ­θη­κε έ­να μι­κρό σκευ­ο­φυ­λά­κιο. Το κτι­ρια­κό συγ­κρό­τη­μα της μο­νής συμ­πλη­ρώ­νουν η τρά­πε­ζα, τα κελ­λιά, αί­θου­σες υ­πο­δο­χής, δε­ξα­με­νές και άλ­λοι βο­η­θη­τι­κοί χώ­ροι. Σή­με­ρα ό­λα εί­ναι α­να­και­νι­σμέ­να και πε­ρι­ποι­η­μέ­να.