Σκήτες -ασκητήρια – μετόχια
Ο Πρωτογενής Σπηλαιώδης Ασκητισμός. Από τον 11ο ήδη μ.Χ. αιώνα ήλθαν στα Μετέωρα οι πρώτοι ασκητές φέρνοντας σαν χελιδόνια το μήνυμα της πνευματικής ανοίξεως. Οι απάτητες κορυφές των γυμνών και απόκοσμων βράχων έγιναν γι’ αυτούς ουράνια πρόσκληση για υψηλές ασκητικές και πνευματικές αναβάσεις. Δημιουργώντας στην αρχή μικρούς χώρους προσευχής, τα λεγόμενα προσευχάδια και ασκηταριά μέσα στις φυσικές κοιλότητες των βράχων, οι καρτερικοί αυτοί ασκητές και στυλίτες εγκαθίδρυσαν τον ερημιτικό ασκητισμό στον χώρο των Μετεώρων, που αποσπά τον θαυμασμό όλων για το ύψος της αυταπαρνήσεως. Η πρώτη αυτή μορφή του μετεωρίτικου μοναχισμού που σηματοδοτεί τον ιδιαίτερο θρησκευτικό χαρακτήρα του χώρου, τον καθιστά πλέον ιερό.
Αρχικά, κατά τον 12ο αιώνα, οργανώθηκε η σκήτη της Δούπιανης, με το «Κυριακό της Παναγίας». Οι φιλόθεοι σπηλαιώτες ασκητές τις Κυριακές και τις μεγάλες εορτές συγκεντρώνονταν στο Κυριακό, δηλαδή στον κοινό ναό λατρείας, που ήταν η Παναγία η Δούπιανη, λίγο πιο πάνω από το Καστράκι, στο νοτιοδυτικό τμήμα του πέτρινου δάσους.
Στη συνέχεια, οι μετέπειτα ασκητές επιχείρησαν την ανάβαση σε υψηλότερους γιγάντιους βράχους, χρησιμοποιώντας ως βοηθητικό μέσο πασσάλους ή σχοινιά. Στο διάβα των αιώνων, τα μοναστήρια και τα ασκητήρια έφθασαν συνολικά τα σαράντα ένα. Σήμερα σώζονται και λειτουργούν έξι μοναστήρια που έχουν οργανωμένες μοναστικές κοινότητες και τα οποία κατά σειρά είναι: 1. Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου. 2. Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος. 3. Ιερά Μονή Ρουσάνου η Αγίας Βαρβάρας. 4. Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά. 5. Ιερά Μονή Βαρλαάμ (Αγίων Πάντων). 6. Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου (Μεταμορφώσεως).
Υπήρχαν πολλά ακόμη μοναστήρια και ασκητήρια, από τα οποία έχουν αποκατασταθεί στην αρχική τους μορφή τρία. Πρόκειται για τη μονή της Υπαπαντής (μετόχι της ιεράς μονής Μεγάλου Μετεώρου), τη μονή του Αγίου Νικολάου Μπάντοβα και τη μονή του Αγίου Αντωνίου Μπάντοβα (μετόχια της ιεράς μονής Αγίας Τριάδος).
